કોઈ સમય હતો જ્યારે 'Big Bazaar' દેશના દરેક મોટા શહેરમાં લોકોની પહેલી પસંદ હતી. એક એવું સ્થાન જ્યાં શનિવાર-રવિવારનો દિવસ લોકો ખરીદીમાં વિતાવતા. આજે એ જ બિગ બજાર જે દિવસમાં ₹30 કરોડ જેટલું વેચાણ કરતી હતી, તેના દરવાજા પર તાળા લાગી ચૂક્યા છે. ક્યારેય અબજોમાં રમનાર કિશોર બિયાની આજે નાદાર બની ગયા છે. ભારતના પ્રથમ રિટેલ Ticoon તરીકે ઓળખાતા બિયાનીએ એવું શું કર્યું કે તેમના ફ્યુચર ગ્રુપના સ્ટોર્સની ઓળખ પણ બજારમાંથી ગાયબ થઈ ગઈ? એક છોકરાએ ટ્રાઉઝરની વેચાણથી શરુ કરીને આખા દેશમાં પોતાનું બ્રાન્ડ ઉભું કર્યું અને એક ઉદ્યોગપતિના સપનાનું ભારત બનાવી દીધું. પણ પછી એવું શું થયું કે તેમને પોતાનું પેન્ટાલૂન પણ વેચી દેવું પડ્યું? શું કોઈ ભયંકર યોજના પાછળ તેમનો પતન છુપાયેલો છે કે એ તેમની વ્યક્તિગત વ્યવસાયિક ભૂલ હતી? આવો જાણીશું સમગ્ર બિઝનેસ દુનિયાને હચમચાવી નાખનારી એક શોકલાગૂ ગાથા — 'The Rise and Fall of Big Bazaar'. 1983માં કિશોર બિયાનીએ કોલેજના દિવસોમાં ટ્રાઉઝર માટે નવો ફેબ્રિક જોઈને વેપાર શરૂ કર્યો. પેન્ટાલૂન નામની બ્રાન્ડ શરૂ કરીને તેમણે દેશના ઘણા શહેરોમાં શોરૂમ શરૂ કર્યા. 2001માં શરૂ થયેલું Big Bazaar દેશના સૌથી મોટાં રિટેલ નેટવર્ક્સમાંથી એક બની ગયું. એક જ જગ્યાએ બધું મળતું હોવાથી ગ્રાહકો માટે આ એકમાત્ર પસંદગી બની ગઈ. કિશોર બિયાની દર એક ક્ષેત્રમાં પ્રવેશ કરવા માંગતા હતા. ફેશનથી લઈને હોમ ટાઉન, ડેપો, ફૂડ કોર્ટ સુધી દરેક ચેનમાં તેમની હાજરી હતી. પણ આ દૃષ્ટિ અંતે જોખમરૂપ સાબિત થઈ. બિયાનીએ દરેક નવા સ્ટોર અને બ્રાન્ડ માટે ભારે લોન લીધી. પરંતુ કોઈ પણ વ્યવસાય પુરતો નફો આપી શક્યો નહીં. અંતે ₹12000 કરોડનું ઋણ બન્યું, જે મર્યાદા પાર ગયું. આર્થિક મંદીના કારણે વેચાણ ઘટ્યું. આવક ઓછી થવાથી લોનની ચુકવણી શક્ય ન રહી. આ પછી બિગ બજારનું પતન શરૂ થયું અને અનેક સ્ટોર્સ બંધ થવા લાગ્યા. નાદારીનાં કિસ્સાઓ વચ્ચે બિયાનીએ તેમની બહુમૂલ્ય મિલ્કત વેચવી શરૂ કરી. છેલ્લે 2022માં રિલાયન્સ રિટેલે ઘણા સ્ટોર્સના અધિકાર મેળવ્યા. બિગ બજાર હવે સ્માર્ટ બજાર બની ગયું. હાલની પરિસ્થિતિ જોઈને એવું લાગે છે કે કિશોર બિયાનીએ જે વિશ્વ બનાવ્યું હતું, એ હવે ઇતિહાસ બની ગયું છે. ફ્યુચર ગ્રુપને ફરી ઊભું થવા માટે બેન્ક અને રોકાણકારોનો વિશ્વાસ પુનઃ મેળવવો પડશે.
🔹 શરૂઆત: એક ટ્રાઉઝરથી ઉદ્યોગપતિ સુધી
🔹 Big Bazaar: એક નવી શોપિંગ ક્રાંતિ
🔹 વ્યવસાયિક વિઝન અને ઝડપી વિસ્તરણ
🔹 સૌથી મોટી ભૂલ: લોન આધારિત વિસ્તરણ
🔹 2008 ની મંદી અને પતન શરૂ
🔹 સ્ટોર્સ વેચાણ અને રિલાયન્સની એન્ટ્રી
🔹 શું ફરી ઉઠી શકે છે ફ્યુચર ગ્રુપ?
🔹 શું શીખ મળવી જોઈએ?
બિગ બજારનું ભવિષ્ય અને કિશોર બિયાનીનું ભવિષ્ય
બિગ બજારના મોટાભાગના સ્ટોર્સ હવે બંધ થઈ ગયા છે અથવા રિલાયન્સ રિટેલ દ્વારા પોતાના નિયંત્રણ હેઠળ લેવામાં આવ્યા છે. ફ્યુચર ગ્રુપનું રિટેલ સામ્રાજ્ય લગભગ સમાપ્ત થઈ ગયું છે. કિશોર બિયાની, જે એક સમયે ભારતના સૌથી પ્રભાવશાળી ઉદ્યોગપતિઓમાંના એક હતા, આજે તેમની આર્થિક સ્થિતિ ઘણી જ નાજુક છે. તેમની પતનગાથા ભારતના રિટેલ ક્ષેત્રમાં બદલાતા પ્રવાહો, ઝડપી ટેકનોલોજીકલ પરિવર્તનો અને યોગ્ય સમયે વ્યૂહરચના ન બદલવાના જોખમોનું એક જીવંત ઉદાહરણ પૂરું પાડે છે.
આ માત્ર એક બિઝનેસ ફેલિયર નથી, પરંતુ એક એવા યુગના અંતનું પ્રતિક છે જ્યાં પરંપરાગત રિટેલ મોડેલ ડિજિટલ ક્રાંતિ સામે ટકી શક્યું નથી. કિશોર બિયાનીએ ભારતીય રિટેલને એક નવી દિશા આપી હતી, પરંતુ સમય સાથે તાલ મિલાવવામાં અને યોગ્ય નિર્ણય લેવામાં નિષ્ફળતા તેમને આર્થિક સંકટમાં ધકેલી ગઈ.
FAQ - વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો
- પ્ર.1: કિશોર બિયાની કોણ છે?
- જ.1: કિશોર બિયાની ભારતના એક અગ્રણી ઉદ્યોગપતિ છે, જેઓ ફ્યુચર ગ્રુપના સ્થાપક અને બિગ બજાર જેવી રિટેલ ચેઈનના પ્રણેતા તરીકે જાણીતા છે. તેમને ભારતના "રિટેલ કિંગ" તરીકે પણ ઓળખવામાં આવતા હતા.
- પ્ર.2: બિગ બજારનું પતન શા માટે થયું?
- જ.2: બિગ બજારના પતન પાછળ ઘણા કારણો જવાબદાર છે, જેમાં અતિ-વિસ્તરણ અને ભારે દેવું, ઈ-કોમર્સનો ઉદય અને સ્પર્ધા (એમેઝોન, ફ્લિપકાર્ટ, ડી-માર્ટ), કોરોના મહામારીનો પ્રભાવ, અને રિલાયન્સ-એમેઝોન વચ્ચેનો કાનૂની વિવાદ મુખ્ય છે.
- પ્ર.3: ફ્યુચર ગ્રુપ પર કેટલું દેવું હતું?
- જ.3: ફ્યુચર રિટેલ પર ₹17,000 કરોડથી વધુનું દેવું હતું, જે તેના પતનનું એક મુખ્ય કારણ હતું.
- પ્ર.4: રિલાયન્સ અને એમેઝોન વચ્ચેનો વિવાદ શું હતો?
- જ.4: ફ્યુચર ગ્રુપે પોતાના રિટેલ વ્યવસાયો રિલાયન્સ રિટેલને વેચવાનો સોદો કર્યો હતો. જોકે, એમેઝોને (જેનું ફ્યુચર કૂપન્સમાં રોકાણ હતું) આ સોદા સામે કાનૂની પડકાર ઉભો કર્યો, દાવો કર્યો કે તે કરારનો ભંગ કરે છે. આ કાનૂની વિવાદને કારણે રિલાયન્સ-ફ્યુચર સોદો પૂર્ણ થઈ શક્યો નહીં.
- પ્ર.5: કિશોર બિયાનીની વર્તમાન આર્થિક સ્થિતિ શું છે?
- જ.5: એક સમયે ₹15,000 કરોડથી વધુની સંપત્તિના માલિક કિશોર બિયાની આજે આર્થિક સંકટમાં છે. તેમની કંપની ફ્યુચર રિટેલ ફડચામાં છે અને તેઓ દેવા ચૂકવવા માટે પોતાની સંપત્તિઓ વેચી રહ્યા છે.
- પ્ર.6: શું બિગ બજાર ફરીથી શરૂ થશે?
- જ.6: બિગ બજારના મોટાભાગના સ્ટોર્સ બંધ થઈ ગયા છે અથવા રિલાયન્સ રિટેલ દ્વારા હસ્તગત કરવામાં આવ્યા છે. ફ્યુચર ગ્રુપનું રિટેલ સામ્રાજ્ય લગભગ સમાપ્ત થઈ ગયું છે, તેથી બિગ બજાર તેના મૂળ સ્વરૂપમાં પાછું આવે તેવી શક્યતા ઘણી ઓછી છે.