વર્તમાન સમયમાં સોનાના આસમાની ભાવ વચ્ચે નકલી સોનાનો વ્યાપ વધ્યો છે. તમારી મહેનતની કમાણી છેતરપિંડીનો શિકાર ન બને તે માટે સોનાના દાગીના ખરીદતી વખતે હોલમાર્કિંગની સંપૂર્ણ તપાસ કરવી અનિવાર્ય છે. આ લેખમાં અમે તમને હોલમાર્કિંગ સિસ્ટમ, તેની મહત્ત્વતા અને નકલી સોનાથી બચવાના ઉપાયો વિશે વિસ્તૃત માહિતી આપીશું.
સોનાના ભાવમાં ઉછાળો અને નકલી સોનાની સમસ્યા
તાજેતરના સમયમાં સોનાના ભાવમાં અભૂતપૂર્વ ઉછાળો જોવા મળ્યો છે. વર્તમાનમાં સોનાના ભાવ ₹96,000ની સપાટીની આસપાસ રમી રહ્યા છે. એપ્રિલ મહિનામાં તો 10 ગ્રામ સોનાના ભાવ ₹1 લાખને પણ વળોટી ગયા હતા. 2020ની સાલમાં જ્યારે સોનાના ભાવ ₹50,000ની સપાટીએ હતા, ત્યારથી અત્યાર સુધીમાં તેમાં બહુ જ મોટો વધારો જોવા મળ્યો છે.
સોનાના ભાવમાં આ ભયાવહ વૃદ્ધિના કારણે બજારમાં બનાવટી કે ઓછા કેરેટનું સોનું પધરાવી દેવાનું વલણ અને ચલણ મોટા પાયે વધી રહ્યું છે. આવા હેવાલો પણ વહેતા થયા છે કે લોકો પોતાની મહેનતની કમાણીના નાણાં ગુમાવી રહ્યા છે, કારણ કે તેમને સાચા સોનાને બદલે બનાવટી સોનું કે ઓછા કેરેટનું સોનું પધરાવી દેવામાં આવ્યું છે. ઘણીવાર સોનાનો વેપારી તમને 22 કેરેટનું સોનું હોવાનું જણાવીને 18થી 20 કેરેટના સોનાના દાગીના પધરાવી દે તેવી તમામ શક્યતાઓ રહેલી છે. આ સ્થિતિમાં, ગ્રાહકો માટે સોનાની શુદ્ધતા અને અસલિયત ચકાસવી અત્યંત મહત્ત્વપૂર્ણ બની ગઈ છે.
હોલમાર્ક: સોનાની શુદ્ધતાની ગેરંટી
સોનાના દાગીનાની વધતી જતી છેતરપિંડીને રોકવા અને ગ્રાહકોને સુરક્ષા પૂરી પાડવા માટે 'હોલમાર્કિંગ' સિસ્ટમ ખૂબ જ મદદરૂપ સાબિત થઈ છે. હોલમાર્ક એ સોનાની શુદ્ધતા અને ગુણવત્તાનું પ્રમાણપત્ર છે, જે બ્યુરો ઓફ ઇન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ (BIS) દ્વારા જારી કરવામાં આવે છે. હોલમાર્ક કરેલું સોનું એ સાચું અને પ્રમાણિત સોનું હોવાનું માની લેવામાં આવે છે.
જ્યારે પણ તમે ઇયરરિંગ, ગળાનો હાર કે પછી અન્ય કોઈ સોનાના દાગીના ખરીદો, ત્યારે તમારા સોનીને Bureau of Indian Standard (BIS) પ્રમાણેના દાગીના છે કે નહીં તેનો રિપોર્ટ બતાવવાની ફરજ પાડી શકો છો. આ રિપોર્ટ અને હોલમાર્કની નિશાનીઓ પરથી તમે સોનાની શુદ્ધતા, તેના કેરેટ અને તેની અસલિયતનો બરાબર પરિચય મેળવી શકો છો.
BIS હોલમાર્કના મુખ્ય ઘટકો
સોનાના દાગીના પર બ્યુરો ઓફ ઇન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ (BIS) નો લોગો લાગેલો હોવો અત્યંત જરૂરી છે. આ લોગો સોનાની શુદ્ધતા અને કેરેટની ખાતરી આપે છે. 31મી માર્ચ 2023થી હોલમાર્ક યુનિક આઈડેન્ટિટિ નંબર (HUID) લખવાનું ફરજિયાત કરી દેવામાં આવ્યું છે, જે પહેલાની વ્યવસ્થા હેઠળ ફરજિયાત નહોતો. આ હોલમાર્કમાં નીચેના મુખ્ય ઘટકો હોવા જોઈએ:
- BIS લોગો: આ ભારતીય માનક બ્યુરોનો ત્રિકોણાકાર લોગો છે, જે દર્શાવે છે કે દાગીનો BIS દ્વારા પ્રમાણિત છે.
- કેરેટની શુદ્ધતા: દાગીના પર તેની શુદ્ધતા કેરેટમાં દર્શાવેલી હોય છે, જેમ કે 22K916 (22 કેરેટ સોનું), 18K750 (18 કેરેટ સોનું), 14K585 (14 કેરેટ સોનું). 916 એટલે 91.6% શુદ્ધ સોનું.
- હોલમાર્કિંગ સેન્ટરનો લોગો/નંબર: જે સેન્ટર દ્વારા દાગીનાનું હોલમાર્કિંગ કરવામાં આવ્યું છે, તેનો લોગો અથવા નંબર દર્શાવેલ હોય છે.
- જ્વેલરનો ઓળખ ચિહ્ન/લોગો: જ્વેલર્સનું નામ અથવા તેમનો લોગો પણ દાગીના પર અંકિત હોય છે.
- છ આંકડાનો આલ્ફાન્યુમરિક HUID નંબર: આ એક યુનિક આઈડેન્ટિટિ નંબર છે, જેમાં અક્ષરો અને અંકોનું મિશ્રણ હોય છે. આ નંબર દરેક દાગીના માટે વિશિષ્ટ હોય છે અને તેના દ્વારા દાગીનાના ઉત્પાદનથી માંડીને વેચાણ સુધીની તમામ વિગતો મેળવી શકાય છે. આ HUID નંબર વિના હવે સોનાના દાગીના વેચી શકાતા નથી.
આ તમામ નિશાનીઓ દાગીના પર સ્પષ્ટપણે અંકિત થયેલી હોવી જોઈએ. જો કોઈ જ્વેલર તમને હોલમાર્ક વિનાના દાગીના વેચવાનો પ્રયાસ કરે, તો તે કાયદેસર નથી અને તમારે આવા દાગીના ખરીદવાનું ટાળવું જોઈએ.
HUID નંબર દ્વારા સોનાની સંપૂર્ણ વિગતો મેળવો
આધુનિક ટેકનોલોજીના યુગમાં, તમે તમારા ખરીદેલા હોલમાર્કવાળા દાગીનાની સંપૂર્ણ વિગતો ઓનલાઈન પણ ચકાસી શકો છો. બ્યુરો ઓફ ઇન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ (BIS) દ્વારા એક મોબાઈલ એપ્લિકેશન ઉપલબ્ધ છે, જેનું નામ 'BIS CARE' છે. આ એપ પર જઈને તમે તમારા દાગીના પર છાપેલા HUID નંબરની વિગતો દાખલ કરીને તેનો આખો ઇતિહાસ મેળવી શકો છો.
આ એપ તમને નીચે મુજબની માહિતી પ્રદાન કરશે:
- દાગીનાની શુદ્ધતા (કેરેટ અને ફાઈનનેસમાં).
- હોલમાર્કિંગ સેન્ટરનું નામ અને સરનામું.
- જ્વેલરનું નામ અને ઓળખ.
- દાગીનાનું વજન.
- હોલમાર્કિંગની તારીખ.
આ ઉપરાંત, જો તમારી સાથે છેતરપિંડી થઈ હોય અથવા હોલમાર્ક કરેલા દાગીનામાં કોઈ ક્ષતિ દેખાય, તો તમે આ એપ દ્વારા ફરિયાદ પણ નોંધાવી શકો છો. હોલમાર્ક કરેલા દાગીનામાં કોઈ પણ પ્રકારની ક્ષતિ હોય, તો દાગીનાના ખરીદનારને વળતર આપવા કંપની બંધાયેલી છે. સોનાના વજનમાં છેતરપિંડી થઈ હોય, તો તેનું પણ વળતર માગી શકાય છે. આ પ્રક્રિયા ગ્રાહકોને અસલી અને શુદ્ધ સોનું મળે તેની ખાતરી આપે છે અને તેમને છેતરપિંડીથી બચાવે છે.
સોનું ખરીદતી વખતે ધ્યાનમાં રાખવા જેવી બાબતો
- હોલમાર્કવાળા દાગીનાનો જ આગ્રહ રાખો: હંમેશા BIS હોલમાર્કવાળા દાગીના જ ખરીદો. હોલમાર્ક વિનાના દાગીના ખરીદવાનું ટાળો.
- HUID નંબર તપાસો: દાગીના પર છ આંકડાનો આલ્ફાન્યુમરિક HUID નંબર છે કે નહીં તે તપાસો અને જો શક્ય હોય તો BIS CARE એપ પર તેની ચકાસણી કરો.
- ભરોસાપાત્ર જ્વેલર પાસેથી ખરીદી કરો: હંમેશા જાણીતા અને ભરોસાપાત્ર જ્વેલર્સ પાસેથી જ સોનાની ખરીદી કરો, જેમની બજારમાં સારી પ્રતિષ્ઠા હોય.
- બિલ લેવાનો આગ્રહ રાખો: દાગીના ખરીદતી વખતે પાકું બિલ લેવાનું ભૂલશો નહીં. બિલમાં સોનાનું વજન, કેરેટ, હોલમાર્કિંગ વિગતો અને કિંમત સ્પષ્ટપણે દર્શાવેલી હોવી જોઈએ.
- મેકિંગ ચાર્જિસ અને અન્ય ખર્ચની જાણકારી મેળવો: દાગીનાના વજન ઉપરાંત મેકિંગ ચાર્જિસ અને અન્ય લાગુ પડતા ટેક્સ વિશે સ્પષ્ટતા કરી લો.
- સોનાના ભાવની તુલના કરો: ખરીદી કરતા પહેલા અલગ-અલગ જ્વેલર્સના સોનાના ભાવની તુલના કરો, પરંતુ માત્ર ભાવના આધારે ગુણવત્તા સાથે સમાધાન ન કરો.
- શંકા હોય તો નિષ્ણાતનો સંપર્ક કરો: જો તમને સોનાની શુદ્ધતા વિશે સહેજ પણ શંકા હોય, તો કોઈ નિષ્ણાત અથવા હોલમાર્કિંગ સેન્ટરનો સંપર્ક કરીને તેની ચકાસણી કરાવો.
નિષ્કર્ષ
સોનાના આસમાની ભાવ અને બજારમાં વધતી જતી છેતરપિંડીની ઘટનાઓ વચ્ચે, જાગૃત ગ્રાહક બનવું અત્યંત જરૂરી છે. હોલમાર્કિંગ સિસ્ટમ અને HUID નંબર જેવી વ્યવસ્થાઓ ગ્રાહકોના હિતનું રક્ષણ કરવા માટે જ બનાવવામાં આવી છે. તમારી મહેનતની કમાણીનું સાચા અને શુદ્ધ સોનામાં રોકાણ થાય તેની ખાતરી કરવા માટે, દાગીના ખરીદતી વખતે હંમેશા હોલમાર્ક ચકાસો અને HUID નંબરની વિગતો મેળવો. યાદ રાખો, માહિતી એ તમારી સૌથી મોટી શક્તિ છે અને તે તમને છેતરપિંડીથી બચાવી શકે છે.
આશા છે કે આ વિસ્તૃત માહિતી તમને સોનાની ખરીદી કરતી વખતે મદદરૂપ થશે અને તમે અસલી સોના અને નકલી સોના વચ્ચેનો ભેદ પારખી શકશો.
વારંવાર પૂછાતા પ્રશ્નો (FAQ)
Q1: હોલમાર્ક એટલે શું?
A1: હોલમાર્ક એ સોનાની શુદ્ધતા અને ગુણવત્તાનું પ્રમાણપત્ર છે, જે બ્યુરો ઓફ ઇન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ (BIS) દ્વારા જારી કરવામાં આવે છે. તે દર્શાવે છે કે સોનું પ્રમાણિત શુદ્ધતાનું છે.
Q2: HUID નંબર શું છે અને તેનું શું મહત્વ છે?
A2: HUID (Hallmark Unique Identity Number) એ છ આંકડાનો આલ્ફાન્યુમરિક કોડ છે જે દરેક હોલમાર્કવાળા દાગીના પર અંકિત હોય છે. આ નંબર દ્વારા દાગીનાના ઉત્પાદનથી માંડીને વેચાણ સુધીની તમામ વિગતો BIS CARE એપ પરથી મેળવી શકાય છે, જે પારદર્શિતા અને ગ્રાહક સુરક્ષામાં મદદરૂપ થાય છે.
Q3: હું મારા સોનાના દાગીનાની શુદ્ધતા કેવી રીતે ચકાસી શકું?
A3: તમે BIS CARE મોબાઇલ એપ્લિકેશન ડાઉનલોડ કરીને તમારા દાગીના પર છાપેલા HUID નંબર દ્વારા તેની શુદ્ધતા અને અન્ય વિગતો ચકાસી શકો છો. આ ઉપરાંત, ભરોસાપાત્ર લેબોરેટરીમાં પણ સોનાની શુદ્ધતાનું પરીક્ષણ કરાવી શકાય છે.
Q4: 22 કેરેટ અને 18 કેરેટ સોના વચ્ચે શું તફાવત છે?
A4: 22 કેરેટ સોનું 91.6% શુદ્ધ સોનું હોય છે (22 ભાગ સોનું અને 2 ભાગ અન્ય ધાતુઓ). જ્યારે 18 કેરેટ સોનું 75% શુદ્ધ સોનું હોય છે (18 ભાગ સોનું અને 6 ભાગ અન્ય ધાતુઓ). 22 કેરેટ સોનું વધુ શુદ્ધ અને નરમ હોય છે, જ્યારે 18 કેરેટ સોનું દાગીના બનાવવા માટે વધુ મજબૂત અને ટકાઉ હોય છે કારણ કે તેમાં વધુ મિશ્ર ધાતુઓ હોય છે.
Q5: જો મને નકલી હોલમાર્કવાળું સોનું મળે તો શું કરવું?
A5: જો તમને નકલી હોલમાર્કવાળું સોનું મળ્યું હોવાની શંકા હોય, તો તાત્કાલિક BIS CARE એપ પર ફરિયાદ નોંધાવો. તમે સંબંધિત જ્વેલર સામે કાયદેસરની કાર્યવાહી પણ કરી શકો છો અને વળતરનો દાવો કરી શકો છો.
Q6: હોલમાર્કવાળા સોના પર મેકિંગ ચાર્જિસ કેવી રીતે ગણાય છે?
A6: મેકિંગ ચાર્જિસ દાગીનાની ડિઝાઇન, જટિલતા અને જ્વેલર પર આધાર રાખે છે. તે સામાન્ય રીતે સોનાની કિંમતના ટકાવારીમાં અથવા પ્રતિ ગ્રામના દરે વસૂલવામાં આવે છે. હોલમાર્કવાળા સોના પર પણ મેકિંગ ચાર્જિસ લાગુ પડે છે, જે સોનાની શુદ્ધતા અને વજન કરતાં અલગ હોય છે.
Q7: શું જૂના સોનાના દાગીના પર પણ હોલમાર્કિંગ હોય છે?
A7: 31મી માર્ચ 2023 પહેલા ખરીદેલા ઘણા જૂના સોનાના દાગીના પર હોલમાર્ક ન પણ હોય શકે, કારણ કે તે સમયે તે ફરજિયાત નહોતું. જોકે, હવે જ્વેલર્સ નવા દાગીના પર હોલમાર્કિંગ વગર વેચાણ કરી શકતા નથી. જો તમે તમારા જૂના દાગીનાનું વેચાણ કરવા માંગો છો, તો તે વજન કરીને ખરીદવામાં આવશે અને તેની શુદ્ધતા પરીક્ષણ દ્વારા નક્કી કરવામાં આવશે.