જ્યારે તમે તમારા પ્રથમ બાળક સાથે હવાઈ મુસાફરીની યોજના બનાવો છો, ત્યારે તમારા મનમાં એક મોટો પ્રશ્ન હોય છે: 'શું મારે મારા બાળક માટે સંપૂર્ણ ટિકિટ ખરીદવી પડશે?' ઘણા લોકો દાવો કરે છે કે 'બાળકો ફ્લાઈટમાં મફત મુસાફરી કરે છે', પરંતુ શું આ દાવો ભારતીય અને આંતરરાષ્ટ્રીય બંને ફ્લાઇટ્સ પર સાચો છે? નિયમોની આ જટિલ દુનિયામાં, એક નાની ભૂલ પણ તમને એરપોર્ટ પર મોટી મુશ્કેલી અને અણધાર્યા ખર્ચમાં મૂકી શકે છે. શું તમારું બાળક મુસાફરી દરમિયાન બે વર્ષનું થઈ રહ્યું છે? શું આંતરરાષ્ટ્રીય ફ્લાઇટ ટિકિટ બુકિંગ પર કોઈ છૂટ છે? આગળ વધતા પહેલા, તમારે આ નિયમોની સચોટ માહિતી હોવી જરૂરી છે, ખાસ કરીને ટ્રાવેલ ઇન્સ્યોરન્સ અને ટિકિટના ખર્ચના સંદર્ભમાં, જે તમારા ફેમિલી વેકેશન પેકેજનું બજેટ નક્કી કરે છે.
તમારા બાળક સાથે વિમાનમાં મુસાફરી કરવાના નિયમો ઉંમર, એરલાઇન અને રૂટ (સ્થાનિક કે આંતરરાષ્ટ્રીય) પર આધાર રાખે છે. અહીં અમે દરેક પરિસ્થિતિ માટે સચોટ અને વિગતવાર નિયમો રજૂ કરીએ છીએ.
1. શિશુ (Infant) મુસાફરીના નિયમો: 2 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકો
એરલાઇન ઉદ્યોગમાં, 7 દિવસથી વધુ અને 2 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકોને 'ઇન્ફન્ટ' (શિશુ) તરીકે ગણવામાં આવે છે. આ શ્રેણીના નિયમો સૌથી વધુ રાહત આપે છે, પરંતુ 'મફત' નો અર્થ દરેક જગ્યાએ 'શૂન્ય ખર્ચ' નથી હોતો.
📌 સ્થાનિક ફ્લાઇટ્સ (Domestic Flights)
ભારતમાં મુસાફરી કરતી વખતે, શિશુ માટેના નિયમો સૌથી વધુ અનુકૂળ હોય છે:
- બેઠક (Seat): 2 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના શિશુને અલગ બેઠક વિના (Infant-in-Arms) મુસાફરી કરવાની છૂટ છે. બાળક તેના વાલી (પુખ્ત વ્યક્તિ)ના ખોળામાં બેસીને મુસાફરી કરે છે.
- કિંમત: મોટાભાગની ભારતીય એરલાઇન્સ (જેમ કે IndiGo, SpiceJet) સ્થાનિક ફ્લાઇટ્સ પર શિશુ માટે માત્ર ₹1 (કે ₹250 સુધી) અથવા માત્ર કેટલાક એરપોર્ટ અને સરકારી કર (Taxes) વસૂલ કરે છે. ટિકિટનું મૂળ ભાડું (Base Fare) મફત અથવા નજીવું હોય છે.
- મર્યાદા: સલામતીના નિયમોને કારણે, એક પુખ્ત મુસાફર સાથે માત્ર એક જ શિશુને મુસાફરી કરવાની મંજૂરી છે. જો તમારી પાસે બે શિશુ હોય, તો તમારે બીજા શિશુ માટે સંપૂર્ણ ટિકિટ ખરીદવી પડશે અને તેને કાર સીટ (CRS) પર બેસાડવું પડશે.
📌 આંતરરાષ્ટ્રીય ફ્લાઇટ્સ (International Flights)
જ્યારે તમે International Air Travel કરો છો, ત્યારે નિયમો બદલાય છે, અને 'મફત' નો નિયમ લગભગ સમાપ્ત થઈ જાય છે:
- બેઠક: આંતરરાષ્ટ્રીય ફ્લાઇટ્સ પર પણ શિશુને વાલીના ખોળામાં બેઠક વિના મુસાફરી કરવાની છૂટ છે.
- કિંમત: મોટાભાગની વૈશ્વિક અને ભારતીય એરલાઇન્સ આંતરરાષ્ટ્રીય ફ્લાઇટ્સ પર શિશુ માટે પુખ્ત વયના મૂળ ભાડાના 10% જેટલો ચાર્જ વસૂલ કરે છે, ઉપરાંત તમામ લાગુ કર અને એરપોર્ટ ફી.
- દસ્તાવેજો: આંતરરાષ્ટ્રીય મુસાફરી માટે શિશુનો પાસપોર્ટ (Passport) ફરજિયાત છે.
- બાસિનેટ (Bassinet): જો તમે લાંબી ફ્લાઇટમાં મુસાફરી કરી રહ્યા હો, તો ઘણી એરલાઇન પ્રથમ હરોળમાં (Bulkhead Seats) મર્યાદિત સંખ્યામાં બાસિનેટ (નાનો પલંગ) ની સુવિધા પ્રદાન કરે છે, પરંતુ આ સુવિધા માટે તમારે અગાઉથી બુકિંગ સમયે વિનંતી કરવી આવશ્યક છે.
2. બાળક (Child) મુસાફરીના નિયમો: 2 થી 12 વર્ષની ઉંમરના બાળકો
બાળક જ્યારે બે વર્ષનો થાય છે (મુસાફરીની તારીખે), ત્યારે નિયમો સંપૂર્ણપણે બદલાઈ જાય છે.
- બેઠક: 2 વર્ષ કે તેથી વધુ ઉંમરના દરેક બાળક માટે અલગ બેઠક ખરીદવી ફરજિયાત છે. તે હવે ખોળામાં મુસાફરી કરી શકતા નથી.
-
કિંમત:
- સ્થાનિક: 2 થી 12 વર્ષના બાળકો માટે ટિકિટની કિંમત સામાન્ય રીતે પુખ્ત વયના મૂળ ભાડા (Base Fare) ની આસપાસ હોય છે, જોકે કેટલીક એરલાઇન્સ મૂળ ભાડા પર 10% થી 25% સુધીની છૂટ આપી શકે છે.
- આંતરરાષ્ટ્રીય: મોટાભાગની આંતરરાષ્ટ્રીય ફ્લાઇટ્સ પુખ્ત વયના મૂળ ભાડા પર 25% સુધીની છૂટ આપે છે, પરંતુ કર (Taxes) અને ફી સામાન્ય રીતે સંપૂર્ણ વસૂલવામાં આવે છે.
- દસ્તાવેજો: જન્મ પ્રમાણપત્ર (Birth Certificate) અને આંતરરાષ્ટ્રીય ફ્લાઇટ માટે પાસપોર્ટ આવશ્યક છે.
⚠️ મધ્ય-પ્રવાસમાં ઉંમર બદલાય તો શું? (Turning Two Mid-Trip)
આ એક જટિલ પરંતુ સામાન્ય પરિસ્થિતિ છે, અને અહીં નિયમ સખત છે:
નિયમ: જો બાળક તમારી રિટર્ન ફ્લાઇટ (કે ટ્રિપના કોઈપણ સેગમેન્ટ) દરમિયાન 2 વર્ષનું થઈ જાય, તો તમારે પાછા ફરવાની ફ્લાઇટ માટે તેના માટે અલગ બેઠક સાથેની બાળ ટિકિટ (Child Ticket) ખરીદવી પડશે, ભલે તે આવતી વખતે (Outbound) 2 વર્ષથી ઓછું હોય.
આથી, ફ્લાઇટ ટિકિટ બુકિંગ સમયે મુસાફરીની છેલ્લી તારીખે બાળકની ઉંમર કેટલી છે તે ચકાસવું અનિવાર્ય છે.
🎒 શિશુ (Infant) માટે સામાન અને દસ્તાવેજોના નિયમો
શિશુ (2 વર્ષથી ઓછી ઉંમરના બાળકો) સાથે મુસાફરી કરતી વખતે જરૂરી દસ્તાવેજો અને સામાન (Baggage) ભથ્થા વિશે નીચે વિગતવાર માહિતી આપેલી છે:
📄 આવશ્યક દસ્તાવેજો (E-E-A-T માટે જરૂરી)
મુસાફરીની કોઈપણ અસુવિધા ટાળવા માટે, ચેક-ઇન સમયે નીચેના દસ્તાવેજો સાથે રાખવા જરૂરી છે:
-
જન્મ પ્રમાણપત્ર (Birth Certificate):
- આ શિશુની ઉંમર સાબિત કરવા માટેનો સૌથી મહત્વપૂર્ણ દસ્તાવેજ છે.
- શિશુની ઉંમર 2 વર્ષથી ઓછી છે તેની પુષ્ટિ કરવા માટે ચેક-ઇન સમયે તેની મૂળ નકલ અથવા ડિજિટલ નકલ બતાવવી જરૂરી છે.
-
પાસપોર્ટ:
- આંતરરાષ્ટ્રીય મુસાફરી માટે, તમામ ઉંમરના બાળકો (શિશુ સહિત) માટે પાસપોર્ટ ફરજિયાત છે.
- ઘણી એરલાઇન્સ ઓળખ હેતુઓ માટે સ્થાનિક ફ્લાઇટ્સમાં પણ પાસપોર્ટ સ્વીકારે છે.
-
ડોક્ટરનું પ્રમાણપત્ર (Medical Clearance):
- જો શિશુ 7 દિવસથી ઓછું હોય, તો મુસાફરી માટે બાળરોગ નિષ્ણાત (Pediatrician) તરફથી 'ફિટ ટુ ફ્લાય' (Fit to Fly) સર્ટિફિકેટ અને એરલાઇનની વિશેષ મંજૂરી (Special Clearance) લેવી જરૂરી છે.
🧺 સામાન ભથ્થું (Baggage Allowance)
મોટાભાગની એરલાઇન્સ શિશુ માટે વિશેષ સામાન ભથ્થું આપે છે, કારણ કે તેમને મુસાફરી દરમિયાન ઘણી આવશ્યક વસ્તુઓની જરૂર હોય છે.
-
ચેક-ઇન સામાન (Checked Baggage):
- સામાન્ય રીતે, ખોળામાં મુસાફરી કરતા શિશુને કોઈ માનક ચેક-ઇન સામાન ભથ્થું મળતું નથી (એટલે કે મફતમાં મોટો ટ્રાવેલ બેગ નહીં).
- જો કે, કેટલીક આંતરરાષ્ટ્રીય એરલાઇન્સ 10 કિલો સુધીની એક નાની બેગને શિશુના ચેક-ઇન સામાન તરીકે મંજૂરી આપી શકે છે (નિયમો એરલાઇન પર આધાર રાખે છે).
-
હેન્ડ બેગ (Hand Baggage):
- શિશુને સામાન્ય રીતે 7 થી 10 કિલો સુધીનો એક નાનો હેન્ડ બેગ (ડાયપર બેગ/બેકપેક) અને આવશ્યક વસ્તુઓ (જેમ કે ડાયપર, બેબી ફૂડ, રમકડાં) લઈ જવાની મંજૂરી હોય છે.
- આ બેગમાં સામાન્ય રીતે પુખ્ત વયના મુસાફરના હેન્ડ બેગ ઉપરાંત વધારાનો સામાન ગણાય છે.
-
સ્ટ્રોલર/કાર સીટ:
- મોટાભાગની એરલાઇન્સ સ્ટ્રોલર (Pram) અથવા કાર સીટ (Car Seat) ને મફતમાં લઈ જવાની મંજૂરી આપે છે, અને તે સામાન્ય રીતે ચેક-ઇન બેગેજ ભથ્થામાં ગણાતી નથી.
- આ વસ્તુઓ કાં તો કાઉન્ટર પર ચેક-ઇન કરાવી શકાય છે, અથવા મુસાફરોની સુવિધા માટે બોર્ડિંગ ગેટ પર પણ ચેક-ઇન કરાવી શકાય છે (Gate Check-in).
❓ અવારનવાર પૂછાતા પ્રશ્નો (FAQ)
Q1: શું શિશુની ટિકિટ ખરીદતી વખતે ટ્રાવેલ ઇન્સ્યોરન્સ લેવો ફરજિયાત છે?
A: ફરજિયાત નથી, પરંતુ ભારપૂર્વક ભલામણ કરવામાં આવે છે, ખાસ કરીને આંતરરાષ્ટ્રીય મુસાફરી માટે. શિશુ માટેના ટ્રાવેલ ઇન્સ્યોરન્સ માં ઘણીવાર તબીબી કટોકટી (Medical Emergency) અને ફ્લાઇટ રદ્દ થવા પર વળતરનો સમાવેશ થાય છે, જે તમારા ફેમિલી વેકેશન પેકેજને સુરક્ષિત કરે છે. શિશુની ટિકિટની કિંમત ઓછી હોવા છતાં, તબીબી જોખમો માટે વીમો જરૂરી છે.
Q2: જો બાળક 2 વર્ષથી ઓછું હોય, તો શું હું તેના માટે અલગ બેઠક ખરીદી શકું?
A: હા. જો તમે બાળકના આરામ અને સુરક્ષા માટે અલગ બેઠક ખરીદવા માંગો છો, તો તે કરી શકાય છે. આ કિસ્સામાં, તમારે બાળક માટે બાળ ટિકિટ (Child Ticket) ખરીદવી પડશે, અને બાળકની બેઠક પર FAA-મંજૂર કાર સીટ (CRS) નો ઉપયોગ કરવો જરૂરી છે. આનાથી ભાડું ઘણું વધી જશે, પરંતુ સલામતી વધશે.
Q3: સ્થાનિક ફ્લાઇટ ટિકિટ બુકિંગ માં શિશુ માટે કેટલા દિવસની ન્યૂનતમ ઉંમર જરૂરી છે?
A: મોટાભાગની એરલાઇન્સ 7 દિવસથી ઓછી ઉંમરના શિશુઓને મુસાફરી કરવાની મંજૂરી આપતી નથી. જો કોઈ તબીબી કારણોસર મુસાફરી કરવી આવશ્યક હોય, તો તમારે ડોક્ટરનું સર્ટિફિકેટ રજૂ કરવું પડશે અને એરલાઇન પાસેથી વિશેષ મંજૂરી લેવી પડશે.
Q4: 12 વર્ષથી વધુ ઉંમરના બાળકો માટે શું નિયમો છે?
A: 12 વર્ષથી વધુ ઉંમરના બાળકોને મોટાભાગની એરલાઇન્સમાં પુખ્ત મુસાફરો તરીકે ગણવામાં આવે છે, અને તેમના માટે સંપૂર્ણ પુખ્ત ભાડું (Full Adult Fare) ચૂકવવું પડે છે.